Utrata prawa do zasiłku chorobowego teraz i w przyszłości.
W obecnym stanie prawnym prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia traci ten ubezpieczony, który w okresie orzeczonej niezdolności do pracy:
- wykonuje pracę zarobkową lub
- wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.
Tak stanowi art. 17 ustawy zasiłkowej. Co istotne, utrata prawa do zasiłku chorobowego dotyczy okresu objętego zwolnieniem lekarskim, w którym nastąpiło podjęcie pracy zarobkowej, a nie całego okresu zasiłkowego (wyrok Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2023 r. I USKP 149/21).
Jednakże w praktyce wskazanie przypadków, w których następuje utrata zasiłku chorobowego jest problematyczna. Ciężko jest ocenić, zarówno pracodawcom, jak i chorującym pracownikom jakie czynności mogą być wykonywane w trakcie zwolnienia lekarskiego, a jakie nie. Wykładnia oraz orzecznictwo stały się coraz bardziej kazuistyczne. Nie jest to właściwa sytuacja z punktu widzenia stosowania przepisów prawa w praktyce i potwierdza wskazywane w prawoznawstwie wady kazuistyki, zwłaszcza to, że:
- kazuistyka wymaga jednolitych poglądów,
- nie prowadzi do konsensusu w kwestiach spornych.
Nie ma jednego prostego rozwiązania, jeśli chodzi o zastosowanie art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, a ocena spełnienia przesłanki “wykonywania pracy zarobkowej” jest uzależniona od stanu faktycznego konkretnej sprawy. Nie należy więc oczekiwać kategorycznych wskazań ujednolicających, mających zastosowanie do każdego przypadku. To podstawy faktyczne danego rozstrzygnięcia będą decydowały o zakwalifikowaniu podejmowanych przez ubezpieczonych czynności jako “incydentalnych” bądź “wymuszonych okolicznościami”. Taki pogląd wyraził Sąd Najwyższy w postanowieniu z 30 stycznia 2024 r. (II USK 263/23).
Natomiast w wyroku z 17 stycznia 2024 r. (I USKP 93/22) Sąd Najwyższy orzekł, że regulacja z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa nie jest oparta na egzemplifikacji przypadków, w których ubezpieczony traci prawo do zasiłku chorobowego. Nie można więc przyjąć, że każdy wyjazd za granicę w okresie niezdolności do pracy oraz każda podróż samolotem pozbawia ubezpieczonego prawa do zasiłku, gdyż tak stanowcza (kategoryczna) norma z tej regulacji nie wynika. Innymi słowy nie każda podróż samolotem i pobyt za granicą są równoznaczne z wykorzystywaniem zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia. Ustawa nie stanowi wszak wprost, że w takiej sytuacji ubezpieczony traci prawo do zasiłku. Wyjątek od zasady prawa do zasiłku w okresie chorobowej niezdolności do pracy wynika zatem z wykładni i stosowania art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej w indywidualnej sprawie ubezpieczonego.
Już wcześniej, np. w wyroku z 29 marca 2023 r. (III USKP 25/22) Sąd Najwyższy zwracał uwagę, że problem z wykładnią pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa wynika z braku definicji ustawowej pracy zarobkowej, co oznacza, że wykładnia jest pozostawiona organowi rentowemu i sądom ubezpieczeń społecznych, przy zauważalnym od dłuższego czasu odejściu od rygorystycznej wykładni tego przepisu. Jest to zrozumiałe, z uwagi na to, że taka wykładnia nie zawsze jest adekwatna do istotnych okoliczności konkretnych stanów faktycznych. Wykładnia ta nie może prowadzić bowiem do pozbawienia ubezpieczonego zasiłku chorobowego jako źródła utrzymania w czasie stwierdzonej oczywistej niezdolności do pracy tylko z tego powodu, że z dodatkowego zajęcia zarobkowego, które nie jest w żaden sposób absorbujące dla osoby chorej i które nie przynosi dochodu stanowiącego realną alternatywę w stosunku do zasiłku chorobowego, otrzymuje przychód w jakiejś minimalnej kwocie.
Podobny problem jest z brakiem definicji pojęcia „wykorzystywanie zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia”. W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że jest to wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy tj. zachowania ubezpieczonego utrudniające proces leczenia i rekonwalescencję.
MRPiPS zaplanowało zmiany w tym zakresie w projekcie ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (nr UD114). (Źródło)
Cały czas czekamy więc na zapowiadane nowe regulacje prawne. Mają one wprowadzić do ustawy zasiłkowej brakujące definicje. Zgodnie z omawianym projektem:
- Pracą zarobkową ma być każda czynność mająca charakter zarobkowy, niezależnie od stosunku prawnego będącego podstawą jej wykonania, z wyłączeniem czynności incydentalnych, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności.
- Aktywnością niezgodną z celem zwolnienia od pracy z powodu choroby mają być wszelkie działania utrudniające lub wydłużające proces leczenia lub rekonwalescencję, z wyłączeniem zwykłych czynności dnia codziennego lub czynności incydentalnych, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności.
Zatem, jak wskazało MRPiPS, wprowadzone w projekcie definicje realizują utrwaloną już wykładnię Sądu Najwyższego. Zatem podjęcie czynności, której zaniechanie mogłoby prowadzić m.in. do znacznych strat finansowych po stronie pracodawcy czy kontrahenta (np. podpisanie faktur, listów przewozowych, innych dokumentów) nie będzie prowadziło do odebrania świadczenia z ubezpieczenia społecznego.
Uwaga, w zaprojektowanych przepisach jest przewidziana także dodatkowa, trzecia przesłanka utraty prawa do zasiłku chorobowego. Będzie nią przebywanie przez ubezpieczonego w innym miejscu niż wskazane w zwolnieniu lekarskim lub zawiadomieniu o zmianie adresu pobytu w okresie czasowej niezdolności do pracy – chyba że udokumentuje, że nieobecność ta była uzasadniona względami zdrowotnymi lub koniecznością podjęcia czynności incydentalnych, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności.
Jak wyjaśniono w uzasadnieniu do projektowanych zmian – nie każda nieobecność podczas kontroli poprawności wykorzystywania zwolnienia lekarskiego będzie stanowiła podstawę do odmowy prawa do zasiłku. Jeżeli ubezpieczony wykaże, że jego nieobecność była spowodowana względami zdrowotnymi – nowa przesłanka utraty prawa do zasiłku chorobowego nie znajdzie zastosowania. Chodzi tu o przypadki gdy ubezpieczony w szczególności będzie odbywał wizytę u lekarza, rehabilitację, uda się na badania, do apteki lub na spacer w ramach rekonwalescencji. Od razu zwracamy uwagę, że udokumentowanie faktu odbywania spaceru w ramach rekonwalescencji będzie w praktyce trudne.
Ponadto, MRPiPS w uzasadnieniu do projektowanych zmian wyjaśniło, że przez określenie „czynności incydentalne, których podjęcie w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności” należy rozumieć w szczególności nieobecność spowodowaną zakupami żywności.
W ocenie MRPiPS:
- Uszczegółowienie przesłanek, w których ubezpieczony traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia lekarskiego – przyczyni się do zmniejszenia liczby odebranych lub skróconych zaświadczeń lekarskich.
- Nowe regulacje prawne wychodzą naprzeciw oczekiwaniom osób ubezpieczonych, które obecnie nie mają pewności jakie zachowania zostaną uznane przez ZUS jako działania uzasadniające utratę prawa do zasiłku za cały okres zwolnienia.
- Doprecyzowanie przepisów na poziomie ustawy zasiłkowej pozwoli na stosowanie przez ZUS zasad już wypracowanych na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego.
Jeżeli chcecie Państwo:
- poznać potrzebną wykładnię i pomocne orzecznictwo w zakresie rozliczeń podatkowo – składowo – zasiłkowych w 2025 r.,
- być przygotowani na nadchodzące zmiany, w tym dowiedzieć się:
- na jakich zasadach będzie wypłacany zasiłek za okres uzupełniającego urlopu macierzyńskiego,
- jak kontrolowane będzie wykorzystywanie przez pracownika zwolnienia lekarskiego
– zapraszamy już 23 stycznia br. na szkolenie pt. „Rozliczenia podatkowo składkowo zasiłkowe w 2025 r.– obowiązki pracodawców”, które poprowadzi p. Andrzej Radzisław, uznany ekspert i specjalista z tematyki płacowej.
Link do szczegółowego programu szkolenia oraz formularz zgłoszeniowy znajdziecie Państwo poniżej:
Rozliczenia podatkowo składkowo zasiłkowe w 2025 r.– Obowiązki pracodawców
Zapraszamy także do zapoznania się z naszą pozostałą ofertą szkoleniową. Mamy zaplanowane szkolenia dedykowane nie tylko osobom z działów kadr i płac, ale także innym specjalistom z Państwa organizacji.
Zapraszamy również do organizowania z nami szkoleń zamkniętych – odpowiadających dokładnie Państwa potrzebom.
https://www.mostwanted.edu.pl/szkolenia-zamkniete/
Każdego kto chce być na bieżąco w kwestiach związanych ze zmianami w przepisach prawa pracy zachęcamy do lektury naszych Aktualności.